Ο σύνολος χώρος μέσα στον οποίο συνυπάρχουν και λειτουργούν όλα εκείνα τα άρτια λογοτεχνικά έργα που απευθύνονται, άμεσα ή έμμεσα, στις αισθητικές απαιτήσεις και τα διαφέροντα της νηπιακής, παιδικής και εφηβικής ηλικίας, και που ανταποκρίνονται στο αντιληπτικό, γλωσσικό και συναισθηματικό τους επίπεδο[1]
Σωκράτης Σκαρτσής :
«Παιδική λογοτεχνία είναι η λογοτεχνία που ακούγεται, διαβάζεται από τα παιδιά ή προορίζεται γι’αυτά. Παράγοντες της Π.Λ. είναι τα ίδια τα παιδιά, οι δημιουργοί και οι φορείς της Π.Λ., τα λογοτεχνήματα και η γλώσσα τους».[2]
Η έκφραση «παιδική λογοτεχνία» σημαίνει «λογοτεχνία των παιδιών»…Τελικά όμως ο όρος έχει πάρει σημασία όχι υποκειμένου («των παιδιών») αλλά αντικειμένου (για τα παιδιά).[3]
«Γενικά μπορεί να υποστηρίξει κανείς πως όταν η λογοτεχνία είναι καλή, είναι καλή και για τα παιδιά».
Ζωή Βαλάση :
«Η Παιδική Λογοτεχνία ή Λογοτεχνία για Παιδιά είναι ένα είδος της Λογοτεχνίας. Δεν είναι κατώτερο, όπως υπάρχει η τάση να θεωρείται από ορισμένους, αλλά ισάξιο και μάλιστα θα λέγαμε, πιο απαιτητικό, γιατί το κοινό του είναι ιδιαίτερα χαρισματικό. Πράγματι, τα έργα της παιδικής λογοτεχνίας θα πρέπει να ανταποκρίνονται στην εκρηκτική προσωπικότητα του παιδιού, την πλούσια σε φαντασία, την αστείρευτη σε ευρηματικότητα, με τον ευαίσθητο και απρόβλεπτο ψυχισμό και τη συναισθηματική της πολυπλοκότητα.
α) Η Παιδική Λογοτεχνία δεν απαρτίζεται από έργα παιδιών. Τα λογοτεχνήματα είναι έργα μεγάλων, ενηλίκων.
Β) Τα λογοτεχνήματα αυτά, μπορεί να έχουν συντεθεί εξαρχής για παιδικό κοινό μπορεί όμως να έχουν γίνει παιδικά εκ των υστέρων. Όχι γιατί επιβλήθηκαν, αλλά γιατί αγαπήθηκαν.
Γ) Η λογοτεχνία για παιδιά περιλαμβάνει έργα που είναι είτε προφορικά είτε γραπτά. Τα προφορικά λογοτεχνήματα δημιουργούνται για να μεταδίδονται κυρίως με την προφορική και προσωπική επικοινωνία. Τα γραπτά λογοτεχνικά έργα συνιστούν το Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο.
Δ) Η παιδική λογοτεχνία εκφράζεται με λόγο Έμμετρο ή Πεζό.
Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να πούμε ότι: Παιδική Λογοτεχνία ή Λογοτεχνία για Παιδιά, είναι το σύνολο των καλλιτεχνικών έργων του λόγου με τα οποία ψυχαγωγούνται τα παιδιά».[4]
Βασίλης Αναγνωστόπουλος:
«Με τον όρο παιδική λογοτεχνία εννοούμε κυρίως τα αισθητικώς δικαιωμένα λογοτεχνήματα των ωρίμων που απευθύνονται σε παιδιά».[5]
Μιχαήλ Στασινόπουλος :
«…πύλη εισόδου του νέου ανθρώπου στο χώρο της Λογοτεχνίας και της Τέχνης γενικότερα…»[6]
Αλεξάνδρα Ζερβού :
Όσοι την αγαπούμε κι ασχολούμαστε μαζί της ας συμφωνήσουμε ότι περιλαμβάνει τα έργα που αγαπήθηκαν και από παιδιά και που καθιερώθηκαν ως παιδικά.[7]
«Η θεωρητική ενασχόληση με την Παιδική Λογοτεχνία στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, συνεχίζει την πορεία της προς την ενηλικίωση, χωρίς να έχει προς το παρόν αποτελέσει πραγματικά αυθύπαρκτο κλάδο με τη σχετική βιβλιογραφική αυτάρκεια, τη διαμορφωμένη ορολογία και την αυστηρή μεθοδολογία που εξασφαλίζει η παράδοση. Μια σύγκριση με το ακραία αντιθετικό παράδειγμα της Κλασσικής Φιλολογίας θα ήταν επί του θέματος αποκαλυπτική»[8]
Δημήτρης Γιάκος :
«Με τον όρο ‘‘παιδική λογοτεχνία’’ δεν εννοούμε βέβαια τα λογοτεχνήματα που έχουν γράψει ή που γράφουνε τα παιδιά. Εννοούμε τα αισθητικά δικαιωμένα λογοτεχνικά κείμενα που είναι σε θέση να φέρουν το παιδί σε επαφή με το αισθητικό αντικείμενο της Τέχνης –και ειδικότερα της Λογοτεχνίας»[9]
Χάρης Σακκελαρίου:
Α) Μερικοί έχουν τη γνώμη πως η Παιδική Λογοτεχνία είναι το σύνολο των λογοτεχνικών έργων, που γράφονται από τα ίδια τα παιδιά και, φυσικά, απευθύνονται στα παιδιά. Αμέσως όμως προβάλλει το ερώτημα: είναι σε θέση τα παιδιά να δημιουργήσουν άξια λόγου λογοτεχνικά έργα; Θα είχαμε εδώ να προσθέσουμε ότι, πέρ'απ'αυτές τις περιπτώσεις, που αποτελούν μάλλον σπάνιες εξαιρέσεις και υποδηλώνουν πρόωρη ανάπτυξη ιδιοφυίας, όλα τα παιδιά του κόσμου, κάτω από ορισμένες συνθήκες, είναι δυνατό να παραγάγουν έντεχνα πνευματικά δημιουργήματα.
Β) Σύμφωνα με μιαν άλλη άποψη, παιδικό λογοτέχνημα είναι εκείνο που έχει για κεντρικούς ήρωες παιδιά. Αυτό όμως δε σημαίνει ότι μόνο έργα με ήρωες παιδιά συγκινούν την παιδική ψυχή. Συνεπώς η απουσία του παιδικού ήρωα από το λογοτέχνημα δε συνιστά και τον αποκλεισμό του από το χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας, όπως και η ύπαρξη του δεν αποτελεί εχέγγυο για την αναγνώριση του ως γνήσιου παιδικού λογοτεχνικού έργου. Μόνο που αυτή προσθέτει ακόμα ένα λόγο για την αποδοχή του και την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας του, όταν συντρέχουν και όλα τα άλλα στοιχεία.
Γ) Όταν κάνουμε λόγο για Παιδική Λογοτεχνία, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι παιδικά λογοτεχνήματα δεν είναι μόνο εκείνα που περιέχονται σε τυπωμένα βιβλία, που μπορούν να διαβάσουν τα παιδιά, αλλά και τα δημιουργήματα του λαϊκού λόγου (παραμύθια, παραδόσεις, τραγούδια κ.ά.) που μεταδόθηκαν ανάμεσα στους αιώνες από στόμα σε στόμα και που και σήμερα μπορούν να τ' ακούσουν τα παιδιά είτε από τους φυσικούς φορείς τους είτε από τα διάφορα μέσα μαζικής επικοινωνίας κλπ.
Δ) Τέλος, όλοι συμφωνούν ότι έργα Παιδικής Λογοτεχνίας είναι εκείνα που απευθύνονται στα παιδιά, που είναι και κατά τεκμήριο αποδέκτες τους. Δίχως το στοιχείο τούτο δε θα είχε καμιά έννοια η ύπαρξη της Παιδικής Λογοτεχνίας. Όπως επίσης και η ένδειξη της αναφοράς στην αποδοχή της κάνει ν' αναφύονται για το μελετητή της ορισμένα προβλήματα, όπως: -Γίνονται αποδεκτά από το παιδί όλα τα λογοτεχνήματα, που απευθύνονται σ' αυτό; Το ευχαριστούν, το διασκεδάζουν ή το συγκινούν και ως ποιο βαθμό;
- Είναι όλα τα έργα της Παιδικής Λογοτεχνίας κατάλληλα για το παιδί; Προάγουν την αισθαντικότητά του, το ανεβάζουν πνευματικά και ψυχικά, το υποβοηθούν να γνωρίσει καλύτερα τον κόσμο και το κάνουν ικανό να προσαρμοστεί ανετότερα στο περιβάλλον του και να γίνει δημιουργικό μέλος της κοινωνίας στην οποία ανήκει;[10]
Ντενίζ Εσκαρπί:
Η παιδική και νεανική λογοτεχνία είναι η "μεγάλη αποκλεισμένη" από τις ιστορίες λογοτεχνίας και τα συγγράμματα λογοτεχνικής και ιστορικής κριτικής. Συχνά μάλιστα ο όρος "λογοτεχνία" αμφισβητείται στα έργα που προορίζονται για τα παιδιά και τους νέους…. Η έννοια παιδική και νεανική λογοτεχνία" είναι ομολογουμένως εξαιρετικά ασαφής. Κι αυτό οφείλεται στην ασάφεια που χαρακτηρίζει τη στάση του ενήλικου απέναντι στο παιδί, αλλά εν μέρει και στις αμέτρητες ασάφειες που εμπεριέχει η ίδια η κατάσταση της παιδικής και νεανικής ηλικίας.
Η παιδική και νεανική λογοτεχνία σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ανταποκρίθηκε στις πολιτικές, κοινωνικές και λογοτεχνικές αλλαγές, υπήρξε καθρέφτης των μεγάλων ρευμάτων. Παρ’όλα αυτά χαρακτηρίζεται από κάποια συγκεκριμένη ιδιαιτερότητα.
Η παιδική και νεανική λογοτεχνία ταξινομήθηκε συχνά στην κατηγορία υπο- ή παρα- λογοτεχνία. Απευθύνεται σε αναγνώστες που κατανέμονται σε μια στενή ηλικιακή περίοδο… Υπό αυτή την έννοια μπορεί να γίνει αποδεκτή η ονομασία υπο-λογοτεχνία: δεν πρόκειται για λογοτεχνία που απευθύνεται σε ένα αδιαφοροποίητο κοινό, αλλά για μια λογοτεχνία που προσαρμόζεται στα μέτρα αυτού του κοινού.
Το παιδί βρίσκεται στο κατώτερο σημείο της ηλικιακής κλίμακας, όπως ακριβώς και ο λαός στο κατώτερο σημείο της κοινωνικής κλίμακας. Είναι λοιπόν κατανοητός ο λόγος εξομοίωσης της νεανικής με τη λαϊκή λογοτεχνία, που κατατάσσεται στην υπο-λογοτεχνία, στο βαθμό που σε όλες τις χώρες υπήρξε κάποια χρονική απόσταση ανάμεσα στην ύπαρξη μιας γενικής λογοτεχνίας και μιας γραπτής λογοτεχνίας σχεδιασμένης για τους νέους.
Ανεξάρτητα από τις στάσεις του ενήλικου απέναντι στο παιδί και τις προθέσεις του σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο της νεανικής λογοτεχνίας, δεν υπήρξε ποτέ ρήγμα στην εξέλιξη αυτής της λογοτεχνίας· ίσως θα μπορούσαμε να διακρίνουμε "στιγμές" που επιδέχονται κάποιες πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές ερμηνείες. Λαϊκή λογοτεχνία που ενέτασσε το παιδί στο ενήλικο κοινό; Αστική λογοτεχνία για το δικό της ιδιαίτερο κοινό; Προφορική λογοτεχνία; Γραπτή λογοτεχνία; Τα όρια δεν υπήρξαν ποτέ σαφή. Η αοριστία αυτή δεν αποτελεί παρά αντανάκλαση της αβεβαιότητας των κινήτρων του ενήλικου και των ποικίλων του προθέσεων.[11]
Ιωάννης Βασιλαράκης
Αν δεχτούμε, με κάπως αυστηρά κριτήρια, ότι η παιδική λογοτεχνία είναι μια μορφή γλώσσας μέσα στη γλώσσα της λογοτεχνίας ή, με λιγότερο αυστηρά, ότι είναι μορφή γλώσσας μέσα στη γλώσσα· αν δεχτούμε δηλαδή ότι έχουμε να κάνουμε με μια περιοχή ενταγμένη σ' έναν ευρύτερο χώρο με τον οποίον επικοινωνεί δυναμικά και πολυδιάστατα είναι φυσικό η όποια προβληματική μας πάνω σε γενικά ή επιμέρους ζητήματα που την αφορούν να μη μπορεί να σταθεί εφόσον δεν κινείται στον έναν ή και στους δύο κύκλους που την περικλείνουν: τη γλώσσα και τη λογοτεχνία… Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι (α) η προφορική παράδοση δεν έπαψε ποτέ να είναι ο μεγάλος τροφοδότης της· ότι (β) ο προσδιορισμός παιδική είναι σχετικά πρόσφατος, αφού παλαιότερα η λογοτεχνία ήταν ενιαία για μικρούς και μεγάλους· ότι (γ) ακόμα και σήμερα, ένα σημαντικό ποσοτικά και ποιοτικά μέρος της προέρχεται, με την Α ή Β διαδικασία οικειοποίησης ή σφετερισμού, από τη λογοτεχνία για μεγάλους· ότι (δ) πολλοί συγγραφείς που γράφουν και για (ή διαβάζονται και από) παιδιά δε νιώθουν καθόλου δισυπόστατοι στο ρόλο τους·[12]
Αντρέας Καρακίτσιος :
Μια λογοτεχνία που γράφεται και απευθύνεται κυρίως σε παιδιά και διαβάζεται κυρίως από παιδιά.[13]
Το νόημα του όρου Π.Λ. όπως και ο όρος Λογοτεχνία είναι με μια έννοια προβληματικός. Το νόημα του ποικίλει από εποχή σε εποχή και από πολιτισμό σε πολιτισμό. Μιλάει για ορισμό αποφατικό που προκύπτει κυρίως επισημαίνοντας τι δεν ανήκει στον χώρο και στον χαρακτήρα της Π.Λ. Μπορούμε να φωτίσουμε το περιεχόμενο της πιο επιτυχημένα όταν απλώς περιγράφουμε το πεδίο αναφοράς της. Ο ορισμός οφείλει να είναι συγκριτικός σε σχέση με τον χώρο της κατεξοχήν λογοτεχνίας ή αλλιώς με την λογοτεχνία των ενηλίκων. Οι ορισμοί να περιγράφουν το πεδίο αναφοράς της/ τα (καταξιωμένα) έργα καθ-ορίζουν το χώρο με ασφάλεια.
Για την Isabelle Jan, λογοτεχνία για παιδιά υπάρχει μόνον από τη στιγμή που υπάρχει διάκριση και, κατά συνέπεια, ορισμός της παιδικής ηλικίας· η διχοτόμηση παιδιού-ενηλίκου δεν ήταν αυτονόητη στο παρελθόν, όπως έδειξε με γλαφυρότητα ο PhilippeAries. Η Γαλλίδα μελετήτρια της Παιδικής Λογοτεχνίας, επισημαίνοντας τη ρευστότητα των λογοτεχνικών ειδών που εμπεριέχονται στο σώμα της Παιδικής ονομαζόμενης Λογοτεχνίας, καθώς επίσης τις ηλικιακές διακυμάνσεις των αποδεκτών-αναγνωστών, καταλήγει να προσδιορίσει το σημασιολογικό περιεχόμενο του όρου αφαιρετικά, αποκλείοντας ό,τι δεν είναι ή θεωρεί ότι δεν είναι παιδική λογοτεχνία
Οι απόψεις της Jacqueline Rose μια θίγουν μια πλευρά αποσιωπημένη: Στην ουσία, υποστηρίζει, ο όρος παιδική λογοτεχνία δεν αντιστοιχεί προς το περιεχόμενο του, εφόσον υπάρχει καθαρά προς χρήση των ενηλίκων. Στην πραγματικότητα οι ενήλικοι φοβούνται την παιδική ηλικία για την έντονη σεξουαλικότητα της και γι' αυτό σχηματίζουν, εκ των υστέρων βέβαια, μιαν ιδανική εικόνα γι' αυτήν από την οποία αφαιρούνται όλα εκείνα τα στοιχεία τα οποία νιώθουν να τους απειλούν. Η παιδική λογοτεχνία δεν είναι παρά η μαζική προσπάθεια να πεισθούν τα παιδιά ότι οφείλουν να ανταποκρίνονται στα ιδεολογικά σχήματα με τα οποία φαντασιακά και εξιδανικευμένα οραματίζονται οι ενήλικοι την παιδική ηλικία.10
Η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου αποφεύγει επίσης να ορίσει ολιγόλογα το περιεχόμενο της Παιδικής Λογοτεχνίας, προτιμώντας να καταγράψει τα σημεία αναγνώρισης της. Ως προς τη μορφή, τη λιτότητα του λόγου, την απουσία βωμολοχιών και σαρκασμού, τη συντομία και το καίριο των περιγραφών, την αμεσότητα της αφήγησης, τη διαγραφή των χαρακτήρων χωρίς επιμονή στην ψυχογράφησή τους. Ως προς το περιεχόμενο, ότι η υπόθεση έχει ξεκάθαρο πλαίσιο και η πλοκή είναι έντονη και γρήγορη, προπάντων ότι υπάρχει κάθαρση και το διάχυτο αίσθημα ότι ο αναγνώστης είναι αντικείμενο αγάπης από το συγγραφέα.
[14] Ο ορισμός της Μ. Κανατσούλη καθώς και αυτοί που ακολουθούν προέρχονται από την μελέτη της, Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδικής λογοτεχνίας, UniversityStudioPress,Θεσσαλονίκη, 2002, σσ. 23-28.
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
1) Λογοτεχνικότητα – αισθητική - αρτιότητα: (ποιος την καθορίζει; Με ποια κριτήρια; Στην περίπτωση της λογοτεχνίας των ενηλίκων, ποια στοιχεία, ποιοι παράγοντες καταξιώνουν ένα έργο;)
2) Δημιουργός ή μόνο αποδέκτης (σύμφωνα με την θεωρία της σημειολογίας ο αναγνώστης είναι συνδημιουργός του κειμένου)– Ποια θέση ενέχει το παιδί σε αυτήν (πολύ συχνά πρωταγωνιστεί η παιδική ηλικία, η οποία όμως αποτελεί πηγή έμπνευσης γενικότερα για όλους τους καλλιτέχνες και από την αναπόληση της οποίας γέννιουνται σπουδαία έργα όχι πάντοτε προσιτά για τα παιδιά)/ Αποδοχή και αφομοίωση του έργου μέσα στο χρόνο από το παιδικό κοινό.
3) Θέση και ρόλος σε σχέση με την Λογοτεχνία των ενηλίκων: ισάξια, κατώτερη, πιο απαιτητική, περιθωριοποιημένη;
4) Προσαρμογή στα ενδιαφέροντα και στο μαθησιακές δυνατότητες των παιδιών
5) Μυητικός - εισαγωγικός ρόλος της παιδικής λογοτεχνίας στον ευρύτερο χώρο της λογοτεχνίας και της τέχνης.
6) Γραπτή και προφορική φύση/ Λαϊκή και αστική προέλευση
7) Ρόλος: ψυχαγωγία/διασκέδαση αλλά και ιδεολογική γαλούχηση/μάθηση/διαπαιδαγώγηση
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΞΩΚΕΙΜΕΝΙΚΑ: ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΕΝΟΣ ΕΡΓΟΥ ΑΠΟ ΔΙΑΦΟΡΟΥΣ ΕΜΠΛΕΚΟΜΕΝΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ (ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ, ΕΚΔΟΤΗΣ, ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ) ΩΣ ΠΑΙΔΙΚΟΥ
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΝΔΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ: Α) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ (ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ) Β) ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΜΟΡΦΗ (ΓΛΩΣΣΑ/ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ)
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣ ΤΟΥ (ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΔΟΤΕΣ) Γραμμένα για παιδιά (με πρόθεση του συγγραφέα) ή απευθυνόμενα / διατιθέμενα προς πώληση από τους εκδότες σε παιδιά. Χαρακτηριζόμενα ως κατάλληλα και αξιόλογα για τα παιδιά από τους μελετητές και παιδαγωγούς.
ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑ-ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ Επιλέγει συχνά παιδιά ως πρωταγωνιστές. Συνηθίζει να αποφεύγει θέματα «ακατάλληλα» για παιδιά. Αντιμετωπίζει τα προβλήματα της παιδικής ηλικίας καθώς και το θέμα της ενηλικίωσης, της ωρίμανσης. Έχει διδακτικό-εκπαιδευτικό-ηθικοπλαστικό χαρακτήρα είτε περιπετειώδη, αστείο, φανταστικό. Έχει θετικό τέλος στο οποίο το καλό θριαμβεύει απέναντι στο κακό.
ΤΡΟΠΟΣ ΓΡΑΦΗΣ (ΓΛΩΣΣΑ) ΚΑΙ ΕΚΔΟΣΗΣ Σχετικά σύντομα κείμενα. Απλή, κατανοητή γλώσσα. Κυριαρχούν ο διάλογος και η δράση και όχι τόσο οι περιγραφές και οι αναλύσεις. Συχνά συνοδεύονται από Εικονογράφηση.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
(Ποιοι παράγοντες μεσολαβούν μέχρι να φτάσει ένα βιβλίο στα παιδικά χέρια)
1) ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ Ο δημιουργός, εκείνος που με τα κείμενα του διαμορφώνει το αντικείμενο, τα όρια και το περιεχόμενο του (ενσυνείδητα ή ασυναίσθητα) Καθορίζει: α) το θέμα (τον μύθο) β) το ιδεολογικό περιεχόμενο γ) τη γλώσσα δ) τη μορφή (το λογοτεχνικό είδος)
2) ΕΚΔΟΤΗΣ Επιλέγει : α) τα κείμενα που θα απευθυνθούν στο παιδικό κοινό β) τη μορφή και τον τρόπο με τον οποίο θα φτάσουν στα παιδιά. Υπακούει-συμβαδίζει: Κατά κανόνα με την εκάστοτε κραταιά ιδεολογία (έτσι όπως αυτή καθορίζεται από κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς παράγοντες), τις ισχύουσες παιδαγωγικές αντιλήψεις, την διαφήμιση και τους νόμους της αγοράς.
Είναι ο βασικός διαμορφωτής του κατεξοχήν οχήματος/μέσου της παιδικής λογοτεχνίας τα τελευταία χρόνια, του ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
3) ΚΡΙΤΗΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΟΣ- ΑΓΟΡΑΣΤΗΣ - ΣΥΝΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ Γονιός, δάσκαλος, συγγενής, φίλος, επιστήμονας που : κρίνει, ελέγχει, επιλέγει, προτείνει, αγοράζει, διαβάζει, φέρνει σε επαφή κάποιο παιδί με ένα βιβλίο.
ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
· Chelebourg, C., & Marcoin, F. (2007). La littérature de jeunesse. Paris: Armand Colin. · Danset-Léger, J. (1988). L'enfant et les images de la littérature enfantine. Liège: Pierre Mardaga. · Escarpit, D. (2008). La littérature de jeunesse: Itinéraires d΄hier à aujourd'hui. Bordeaux: Magnard. · Frey, C., & Griffith, J. (1987). The Literary Heritage of Childhood. Connecticut: Greenwood Press. · Hunt, P. (Επιμ.). (1995). Children's Literature: An Illustrated History. Oxford: Oxford University Press. · Hunt, P. (Επιμ.). (2006). Κατανοώντας τη Λογοτεχνία για Παιδιά. (Χ. Μητσοπούλου, Μεταφρ.) Αθήνα: Μεταίχμιο. · Jan, I. (1985). La littérature enfantine (5 εκδ.). Paris: Les éditions ouvrières Dessain et Tolpa. · Lukens, R. (1995). Critical Handbook of Children's Literature (5 εκδ.). New York: HarperCollins College Publishers. · Nikolajeva, M. (2005). Aesthetic Approaches to Children's Literature. Oxford: The Scarecrow Press. · Nikolajeva, M. (Επιμ.). (1995). Aspects and Issues in the History of Children's Literature. Connecticut: Greenwood Press. · Nikolajeva, M. (2002). The Rhetoric of Character in Children's Literature. Maryland : The Scarecrow Press. · Nikolajeva, M., & Beckett, S. (Επιμ.). (2006). Beyond Babar: The European tradition in Children's Literature. Oxford: The Scarecrow Press. · Nikolajeva, M., & Scott, C. (2001). How Picturebooks Work. New York: Garland Publishing. · Nodelman, P. (1992). The Pleasures of Children's Literature. New York: Longman. · Norton, D. (2006). Μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Αθήνα: Επίκεντρο.
. O’Sullivan, E. (2010), Συγκριτική Παιδική Λογοτεχνία. Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
· Otten, C., & Schmidt, G. (Επιμ.). (1989). The Voice of the Narrator in Children's Literature. Connecticat: Greenwood Press. · Poslaniec, C. (2003). Pratique de la littérature de jeunesse à l'ecole. Paris: Hachette. · Stephens, J. (1992). Language and Ideology in Children's Literature. New York: Longman. · Townsend, J. R. (1990). Written for Children (6 εκδ.). London: The Bodley Head. · Winters, C., & Schmidt, G. (2001). Edging the Boundaries of Children's Literature. Boston: Allyn and Bacon. · Ακριτόπουλος, Α. (1993). Η ποίηση για παιδιά και νέους. Θεσσαλονίκη: Ηρόδοτος. · Αναγνωστόπουλος, Β. (1999). Γλωσσικό υλικό για το νηπιαγωγείο (4 εκδ.). Αθήνα: Καστανιώτη. · Αναγνωστόπουλος, Β.-Δ. (2001). Ιδεολογία και Παιδική Λογοτεχνία (Τόμ. 1). Αθήνα: Καστανιώτη. · Αναγνωστόπουλος, Β.-Δ. (2006). Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας (14 εκδ.). Αθήνα: Οι εκδόσεις των φίλων. · Αναγνωστοπούλου, Δ. (2002). Λογοτεχνική πρόσληψη στην προσχολική και πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Αθήνα: Πατάκη. · Αποστολίδου, Β. &. (Επιμ.). (2004). Λογοτεχνία και εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω. · Αρανίτσης, Ε. (1983). Το βιβλίο της παιδικής ηλικίας. Αθήνα: Ερατώ. · Ασωνίτης, Π. (2001). Η εικονογράφηση στο βιβλίο παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Καστανιώτη. · Αυδίκος, Ε. (Επιμ.). (1996). Από το παραμύθι στα κόμικς. Αθήνα: Οδυσσέας. · Αυδίκος, Ε. (1999). Μια φορά κι έναν καιρό...αλλά...μπορεί να γίνει και τώρα: Η εκπαίδευση ως χώρος διαμόρφωσης παραμυθάδων. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. · Αυδίκος, Ε. (1994). Το λαϊκό παραμύθι: Θεωρητικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Οδυσσέας. · Β. Αποστολίδου, & Χοντολίδου, Ε. (Επιμ.). (2004). Λογοτεχνία και Εκπαίδευση (2 εκδ.). Αθήνα: Τυπωθήτω. · Β. Αποστολίδου, Β. Καπλάνη, & Χοντολίδου, Ε. (Επιμ.). (2004). Διαβάζοντας λογοτεχνία στο σχολείο: Μια νέα πρόταση διδασκαλίας (2 εκδ.). Αθήνα: Τυπωθήτω. · Βαλάση, Ζ. (2001). Εισαγωγή στη μελέτη της Λογοτεχνίας και των Βιβλίων για Παιδιά. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. · Βαρβούνης, Μ. (1998). Αφήγηση και αφηγητές στα ελληνικά παραμύθια. Αθήνα: Καστανιώτη. · Βασιλαράκης, Ι.-Ν. (2001). Γλώσσα και πράξη της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Gutenberg. · Βασιλαράκης, Ι.-Ν. (2008). Καταθέσεις για την παιδική και νεανική λογοτεχνία. Αθήνα : Gutenberg. · Βασιλαράκης, Ι.-Ν. (Επιμ.). (1998). Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Αθήνα: Τυπωθήτω. · Γαβριηλίδου, Σ. (2008). Το δύσκολο επάγγελμα του κλασσικού ήρωα. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. · Γεωργίου-Νίλσεν, Μ. (1994). Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας Άντερσεν. Αθήνα: Καστανιώτη. · Γιάκος, Δ. (1987). Ιστορία της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας: Από τον ΙΘ΄αιώνα έως σήμερα (7 εκδ.). Αθήνα: Παπαδήμα. · Γιαννικοπούλου, Α. (2008). Το σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Αθήνα: Παπαδόπουλος. · Γκενάκου, Ζ. (2003). Η ποίηση του λαού και ο παιδικός λόγος. Αθήνα: Πατάκη. · Δάρδα-Ιορδανίδου, Α. (2008). Κόκκινη κλωστή κομμένη: Μια μελέτη του σύγχρονου ελληνικού παραμυθιού. Αθήνα: Διάπλαση. · Δελώνης, Α. (1990). Ελληνική παιδική λογοτεχνία: 1835-1985 Από τις πρώτες ρίζες μέχρι σήμερα (2 εκδ.). Αθήνα: Ηράκλειτος. · Εσκαρπί, Ν. (1995). Η παιδική και νεανική λογοτεχνία στην Ευρώπη. Αθήνα: Καστανιώτης. · Ζαν, Ζ. (1996). Η δύναμη των παραμυθιών. (Μ. Τζαφεροπούλου, Μεταφρ.) Αθήνα: Καστανιώτη. · Ζερβού, Α. (1993). Λογοκρισία και αντιστάσεις στα κείμενα των παιδικών μας χρόνων (2 εκδ.). Αθήνα: Οδυσσέας. · Ζερβού, Α. (1999). Στη χώρα των θαυμάτων: Το παιδικό βιβλίο ως σημείο συνάντησης παιδιών - ενηλίκων (4 εκδ.). Αθήνα: Πατάκη. · Η παιδική λογοτεχνία και το μικρό παιδί. (1988). Αθήνα: Καστανιώτη. · Η παιδική λογοτεχνία: Η συμβολή της στην πνευματική καλλιέργεια των παιδών. (1989). Αθήνα: Κουτσούμπος. · Κ. Μπαλάσκας, & Αγγελάκος, Κ. (Επιμ.). (2005). Γλώσσα και Λογοτεχνία στην Πρωτοβάθμια και τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα: Μεταίχμιο. · Καλλέργης, Ε. (1995). Προσεγγίσεις στην παδική λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης. · Καλογήρου, Τ. (2003). Τέρψεις και ημέρες ανάγνωσης (Τόμ. A). Αθήνα: ΙΜΠ. · Καλογήρου, Τ. (2003). Τέρψεις και ημέρες ανάγνωσης (Τόμ. Β). Αθήνα: ΙΜΠ. · Καλογήρου, Τ., & Λαλαγιάννη, Κ. (Επιμ.). (2005). Η Λογοτεχνία στο Σχολείο: Θεωρητικές προσεγγίσεις και διδακτικές εφαρμογές στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω. · Κάλφας, Α. (1998). Ο μαθητής ως αναγνώστης: Η διδασκαλία των λογοτεχνικών κειμένων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: το τραμ. · Κανατσούλη, Μ. (2002). Εισαγωγή στη θεωρία και κριτική της παιδική λογοτεχνίας (2 εκδ.). Θεσσαλονίκη: University Studio Press. · Κανατσούλη, Μ. (2004). Ιδεολογικές διαστάσεις της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Τυπωθήτω. · Κανατσούλη, Μ. (2008). Ο ήρωας και η ηρωίδα με τα χίλια πρόσωπα: Νέες απόψεις για το φύλο στην παιδική λογοτεχνία. Αθήνα: Gutenberg. · Κανατσούλη, Μ. (1993). Ο μεγάλος περίπατος του γέλιου. Αθήνα: Έκφραση. · Κανατσούλη, Μ. (1999). Πρόσωπα γυναικών σε παιδικά λογοτεχνήματα (2 εκδ.). Αθήνα: Πατάκη. · Κανταρζή, Ε. (2002). Ιστορική αναδρομή της εικονογράφησης των παιδικών και σχολικών βιβλίων. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδη. · Καρακίτσιος, Α. (1996). Ποίηση για μικρά παιδιά. Το Limerick. Θεσσαλονίκη: Προμηθέας. · Καρακίτσιος, Α. (2002). Σύγχρονη παιδική ποίηση. Αθήνα: Σύγχρονοι Ορίζοντες. · Καρπόζηλου, Μ. (1994). Το παιδί στη χώρα των βιβλίων (7 εκδ.). Αθήνα: Καστανιώτης. · Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (Επιμ.). (2001). Λογοτεχνική ανάγνωση και διδακτικές εφαρμογές. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα . · Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (Επιμ.). (1993). Παιδική λογοτεχνία: Θεωρία και πράξη (Τόμ. 1). Αθήνα: Καστανιώτη. · Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (Επιμ.). (1993). Παιδική λογοτεχνία: Θεωρία και πράξη (Τόμ. 2). Αθήνα: Καστανιώτη. · Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (1995). Το θαυμαστό ταξίδι. Αθήνα: Πατάκης. · Κατσίκη-Γκίβαλου, Α., Καλόγήρου, Τ., & Χαλκιαδάκη, Α. (Επιμ.). (2008). Φιλαναγνωσία και Σχολείο. Αθήνα: Πατάκη. · Καψάλης, Γ. (2003). Μελέτες παιδικής λογοτεχνίας (2 εκδ.). Αθήνα: Gutenberg. · Κουλουμπή-Παπαπετροπούλου, Κ. (Επιμ.). (2004). Η Τέχνη της Αφήγησης. Αθήνα: Πατάκη. · Κούπερ, Τ. (1983). Ο θαυμαστός κόσμος των παραμυθιών (2 εκδ.). (Θ. Μαλαμόπουλος, Μεταφρ.) Αθήνα: Θυμάρι. · Κουράκη, Χ. (2008). Αφήγηση και λογοτεχνικοί χαρακτήρες: Τα μυθοπλαστικά πρόσωπα στο πεζογραφικό έργο της Ζωρζ Σαρή . Αθήνα: Πατάκη. · Μαλαφάντης, Κ. (2005). Παιδαγωγική της Λογοτεχνίας (Τόμ. Β). Αθήνα: Γρηγόρη. · Μαλαφάντης, Κ. (2005). Το παιδί και η ανάγνωση: Στάσεις, προτιμήσεις, συνήθειες. Αθήνα: Γρηγόρη. · Μαλαφάντης, Κ. (2006). Το παραμύθι στην εκπαίδευση: Ψυχοπαιδαγωγική διάσταση και αξιοποίηση. Αθήνα: Ατραπός. · Μαλαφάντης, Κ., & Κούτρας, Σ. (Επιμ.). (2007). Η παιδαγωγική και διδακτική αξιοποίηση του παραμυθιού. Αθήνα: Γρηγόρη. · Μερακλής, Μ. (2001). Τα παραμύθια μας. Αθήνα: Εντός. · Μερακλής, Μ. (1999). Το λαϊκό παραμύθι: Κείμενα παραμυθολογίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. · Μπαλάσκας, Κ. (1990). Ταξίδι με το κείμενο: Προτάσεις για την ανάγνωση της λογοτεχνίας. Αθήνα: Επικαιρότητα. · Μπετελχάιμ, Μ. (1995). Η γοητεία των παραμυθιών: Μια ψυχαναλυτική προσέγγιση. (Ε. Αστερίου, Μεταφρ.) Αθήνα: Γλάρος. · Μυλωνάκου-Σαϊτάκη, Γ. (2006). Προσεγγίσεις στη Θεωρία της Λογοτεχνίας (2η εκδ.). Αθήνα: Φυτράκη. · Νιφτανίδου, Χ. (Επιμ.). (2008). Η διδασκαλία της λογοτεχνίας: Ιστορική και συγχρονική προοπτική. Πάτρα: Περί τεχνών. · Ντελόπουλος, Κ. (1996). Η «Παιδική Αποθήκη» και ο Δημήτριος Πανταζής (3 εκδ.). Αθήνα: Καστανιώτη. · Ντελόπουλος, Κ. (1995). Παιδικά και νεανικά βιβλία του 19ου αιώνα. Αθήνα: Εταιρεία Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου. · Ντελόπουλος, Κ. (2008). Τα παιδικά αναγνώσματα των πάππων μας: Η ευρωπαϊκή σκηνή και το ελληνικό προσκήνιο . Αθήνα: Πατάκη. · Ντενίση, Σ. (1995). Μεταφράσεις μυθιστορημάτων και διηγημάτων 1830-1880. Αθήνα: Περίπλους. · Ντενίση, Σ. (1994). Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott (1830-1880). Αθήνα: Καστανιώτη. · Οικονομίδου, Σ. (2000). Χίλιες και μια ανατροπές: Η νεοτερικότητα στη λογοτεχνία για μικρές ηλικίες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. · Παπαβασιλείου-Χαραλαμπάκη, Ι. (2002). Τάσεις της παιδικής λογοτεχνίας (1900-1920): Ποίηση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. · Παπαδοπούλου, Σ. (2004). Η συναισθηματική γλώσσα: Βιβλία που μιλούν σε μαθητές ...που σιωπούν. Αθήνα: Τυπωθήτω. · Παπαλιού, Ν. (Επιμ.). (1996). Άκου μια ιστορία: Η παραδοσιακή τέχνη της προφορικής αφήγησης και η αναβίωση της στις μέρες μας. Αθήνα: Ακρίτας. · Παπανικολάου, Ρ., & Τσιλιμένη, Τ. (1998). Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο (2 εκδ.). Αθήνα: Καστανιώτη. · Παπαντωνάκης, Γ. (2000). Κώδικες και αφηγηματικά προγράμματα σε κείμενα της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Πατάκης. · Παπαντωνάκης, Γ. (2001). Εισαγωγή στο ελληνικό παιδικό μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας: Από τη θεωρία στην πράξη. Αθήνα: Κέδρος. · Παπαντωνάκης, Γ. (Επιμ.). (2006). Πρόσωπα και προσωπεία του αφηγητή στην ελληνική παιδική και νεανική λογοτεχνία της τελευταίας τριακονταετίας. Αθήνα: Πατάκη.
. Παπαντωνάκης, Γ. (2009). Θεωρίες λογοτεχνίας και ερμηνευτικές προσεγγίσεις κειμένων για παιδιά και για νέους. Αθήνα: Πατάκη.
. Παπαντωνάκης, Γ. & Αθανασιάδης, Η. & Καπλάνογλου, Μ. & Πολίτης, Δ. (2010), Οι ιδέες των παιδιών για την παιδική λογοτεχνία. Αθήνα: Τόπος.
. Παπαντωνάκης, Γ. (Επιμ.). (2010). Εξουσία και δύναμη στην παιδική και νεανική Λογοτεχνία. Αθήνα: Πατάκη.
· Πάτσιου, Β. (1987). Η Διάπλασις των Παίδων (1879-1922). Αθήνα: Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς. · Πελασγός, Σ. (2007). Τα μυστικά του παραμυθά: Μαθητεία στην τέχνη της προφορικής λογοτεχνίας και αφήγησης. Αθήνα: Μεταίχμιο. · Ποσλανιέκ, Κ. (1991). Να δώσουμε στα παιδιά την όρεξη για διάβασμα. (Σ. Αθήνη, Μεταφρ.) Αθήνα: Καστανιώτη. · Ροντάρι, Τ. (2003). Γραμματική της φαντασίας. (Γ. Κασαπίδης, Μεταφρ.) Αθήνα: Μεταίχμιο. · Σακελλαρίου, Χ. (1996). Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας (8 εκδ.). Αθήνα: Δανιά. · Σακελλαρίου, Χ. (1997). Πηνελόπη Δέλτα. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. · Σανταγκοστίνο, Π. (2003). Πως να διηγούμαστε ένα παραμύθι...και να επινοούμε άλλα εκατό. (Ε. Γεωργιάδου, Μεταφρ.) Αθήνα: Καστανιώτη. · Σιβροπούλου, Ρ. (2004). Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών. Αθήνα: Μεταίχμιο. · Σκαρτσής, Σ. (1990). Εισαγωγή στην παιδική λογοτεχνία. Πάτρα: Αχαϊκές Εκδόσεις. · Σουλιώτης, Μ. (1995). Αλφαβητάριο για την ποίηση. Θεσσαλονίκη: Δεδούση. · Σπανός, Γ. (1996). Διδακτική Μεθοδολογία: Η διδασκαλία του ποιήματος (Τόμ. Α). Αθήνα: Μαυρομμάτη. · Σπινκ, Τ. (1990). Τα παιδιά ως αναγνώστες. (Κ. Ντελόπουλος, Μεταφρ.) Αθήνα: Καστανιώτη. · Τζαφεροπούλου, Μ. (Επιμ.). (2000). Ο κόσμος της παιδικής λογοτεχνίας: Η συγγραφή και η εικονογράφηση (Τόμ. Α). Αθήνα: Καστανιώτη. · Φρυδάκη, Ε. (2003). Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας. Αθήνα: Κριτική. · Χαντ, Π. (2001). Κριτική, θεωρία και παιδική λογοτεχνία. Αθήνα: Πατάκη. · Χατζητάκη-Καψωμένου, Χ. (2002). Το νεοελληνικό λαϊκό παραμύθι. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.